Trong cuộc sống hiện đại ngày nay có thể nói rằng : Con người, đặc biệt là giới trẻ không thể sống mà thiếu mạng xã hội đặc biệt là Facebook. Đó là nơi giao lưu, kết bạn, nói chuyện, cập nhật tin tức của người thân cũng như của bạn bè. Facebook như một cuốn nhật ký ghi lại những ngày tháng kỉ niệm của chúng ta và bạn bè. Thông qua Facebook mọi người biết được người thân, bạn bè đang gặp khó khăn gì để hỏi thăm, giúp đỡ. Nó còn là nơi để chúng ta học tập và tìm tòi những kiến thức mới. Tuy nhiên, việc dành quá nhiều thời gian cho nó ảnh hưởng tiêu cực đến công việc và việc học hành của các bạn trẻ. Họ thờ ơ với thế giới xung quanh, thậm chí mất niềm tin nơi cuộc đời thực, có khi dẫn đến mặc cảm trong cô đơn, trầm cảm, thu mình lại, là những con người của thế giới hiện đại, chúng ta phải làm thế nào để công nghệ phục vụ chúng ta chứ không phải chi phối chúng ta. Làm thế nào để phân bố thời gian hợp lý giữa công việc, gia đình, bạn bè, giải trí, ... và Facebook? Thời gian của đời người thật ngắn ngủi, không nên tiêu phí thời gian vào những điều vô bổ, thậm chí có hại. Hãy biết quý trọng cuộc sống trong từng giây phút, sống sao cho thật ý nghĩa vì chúng ta còn trẻ còn rất nhiều điều phải học, phải làm.

Chương I: Facebook, vùng đất vượt không gian và thời gian.

Tác giả đã đưa ra hai câu hỏi khi bắt đầu bước vào chương đầu tiên: Thế giới, cuộc đời của chúng ta đã thay đổi như thế nào khi Facebook ra đời? Có bao giờ chúng ta tìm hiểu và tự hỏi nó là gì mà khủng khiếp thế, nó có ảnh hưởng gì đến thế giới này và nó đã làm thay đổi cuộc đời của tôi ra sao không?

Trước tiên, tác giả cho chúng ta biết ý nghĩa và sự ra đời của Facebook:

-   Facebook được ghép lại từ 2 từ "Face" ( Khuôn mặt ) và “book" ( quyển sách ). Nên chúng ta có thể hiểu đơn giản nghĩa của nó là "sách ảnh", được dùng để chỉ những cuốn album lưu giữ ảnh của các thành biên trong một tập thể.

-   Tác giả cho chúng ta biết lý do tại sao mà Facebook được sinh ra. Lý do là vì Mark bị bạn gái đá và anh ta đã lập ra 1 website có tên là FaceMash với mục đích để trả đũa. Và không lâu sau 1 phiên bản mới đã ra đời với tên là The Facebook nhằm kết nối các sinh viên với nhau. Và khi đạt đủ lượng người dùng Mark đã đổi tên thành Facebook cho đơn giản và dễ nhớ với chi phí là 200.000 USD.

Tiếp theo, tác giả cho chúng ta thấy được Facebook đã thay đổi thế giới và cuộc sống như thế nào:

-   Bạn có bao giờ tưởng tượng rằng, chúng ta không cần đi đâu hết, chỉ cần ngồi ở nhà lên hình và có thể bắt đầu một hành trình đi trong không gian, thấy và cảm nhận trong ánh nhìn và bùng nổ trong tri giác của mình. Mọi sự dường như không còn bị giới hạn, không có gì là không thể vượt qua. Dù xa nhau đến tận chân trời góc bể, dù ở bất cứ nơi đâu chỉ cần có Facebook là ta có thể thấy mặt nhau.

-   Ngồi ở nhà, quán cà phê hay bất cứ nơi đâu bạn cũng có thể theo dõi một tai nạn giao thông hay một vụ đánh ghen, ...

-   Thêm vào đó là các gian hàng online với đầy đủ mọi mặt hàng và sản phẩm.

-   Facebook trở thành nơi mọi người có thể nói chuyện, giao lưu, gặp gỡ những người nổi tiếng qua hình thức livestream.

-   Cuối cùng, cuộc sống của chúng ta bắt đầu thay đổi, giờ đây với chúng ta chẳng có gì ngăn cách, xa hóa ra gần, người lạ hóa người quen, nơi riêng tư trở thành chốn đông người, chuyện thầm kín, tâm trạng, cảm xúc chỉ mình ta biết giờ đây có thể cả thế giới biết. Quả thật vương quốc của Facebook giờ đây chẳng còn đường biên giới, chẳng lệ thuộc không gian và thời gian, không phân biệt tuổi tác, giới tính.

Chương II: Lạc vào thế giới của những khuôn mặt ẩn giấu.

Khuôn mặt phía sau màn hình:

-   Từ khi có các mạng xã hội tới nay và nhờ vào các phần mềm chỉnh sửa ảnh đang ngày càng hiện đại, nó tạo cho con người một hình ảnh khác, một con người khác trên mạng xã hội. Từ đó, tạo nên cuộc sống đối lập giữa ảo và thật.

-   Ngày nay, để trở thành hotboy hay hotgirl thì chỉ cần sở hữu lượng follow lớn là được, đây là cuộc sống ảo đang ngày càng trở thành tiêu chuẩn của nhiều bạn trẻ. Vì vậy, những vật dụng hàng hiệu, đắt tiền hay những chuyến đi chơi xa hoa trở thành tiêu chuẩn định nghĩa bản thân.

-   Không có gì ngạc nhiên khi đến bất cứ nơi đâu, ta cũng có thể bắt gặp những bạn trẻ đang sống ảo dán mắt vào điện thoại. Mọi hoạt động của thần tượng, bạn bè, showbiz đều được họ cập nhật từng phút và nó đã trở thành hoạt động thường nhật của họ. Không ít bạn đã coi cuộc sống ảo với hàng ngàn lượt like, hàng triệu lượt follow chính là thước đo giá trị con người họ.

Khuôn mặt thay đổi và những toan tính trên khuôn mặt

-   Thay đổi khung ảnh: Có bao giờ bạn thử hỏi tại sao ảnh đại diện của mình lại bị vo tròn thay vì hình vuông? Không chỉ có FB nó còn ở tài khoản Google, Zalo, Instagram, ... Bạn đã tiếp nhận chúng từ lâu trong vô thức mà không phản nàn gì. Để trả lời cho câu hỏi trên rất nhiều kỹ sư phần mềm đưa ra câu lý giải gần giống nhau: Những hình ảnh có viền cong hoặc tròn thường dễ chịu hơn với mắt người dùng. Và một điều quan trọng là nó giúp các hệ thống nhận diện kiểm duyệt ảnh nhanh chóng, chính xác hơn.

-   Những thử thách đăng ảnh lên FB ví dụ như thức ăn cho trí tuệ nhân tạo của FB. Thật đáng để xem xét một lượng lớn dữ liệu cá nhân khổng lồ đang được chia sẻ mà không cần sự yêu cầu nào.

-   FaceApp ra đời và trở nên phổ biến từ năm 2017 nhờ tính năng làm sang tông màu da hay làm người dùng trông giống giới tính khác ... FaceApp là một dạng thức khác của thu thập dữ liệu người dùng bằng hình ảnh. Ảnh của bạn có thể được sử dụng ở bất kỳ nơi đâu trên thế giới qua chính sách bảo mật của FaceApp. Bạn cũng không thể kiện nó vì khi bạn tải xuống và sử dụng bạn đã đồng ý với điều khoản bắt buộc. Liệu có phải là xấu và nguy hiểm khi FB sử dụng dữ liệu nhận diện khuôn mặt của bạn để đào tạo trí tuệ nhân tạo?

Chương III: Khuôn mặt xã hội của Facebook: Một khuôn mặt không xác định.

Khuôn mặt và căn tính con người:

-   Chúng ta vẫn thường nói: “Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn” hoặc “chỉ cần nhìn vào mắt bạn là tôi biết bạn đang nghĩ điều gì". Hoặc ta có thể xét đến trạng thái của khuôn mặt để biết được người đó đang vui hay buồn, đau khổ hay hạnh phúc ... Với sự giúp đỡ của nhận thức sinh lý, người ta có thể xác định theo nghĩa đen từ một bức ảnh xem một người có dễ bị phạm tội hay tự tử, nóng tính hay kiềm chế. Kiến thức và kỹ năng này giúp cảnh sát tìm ra tội phạm, tìm ra những kẻ khủng bố và gián điệp.

-   Khuôn mặt là tấm thiệp của mọi người. Trên đó bạn có thể thấy các nguyên tắc và thái độ của một người, sự trung thực và cởi mở của người đó hoặc ngược lại.

-   Mối liên hệ giữa khuôn mặt và cấu trúc sâu sắc của con người cũng được chứng thực trong truyền thống Do Thái - Kitô giáo. Biểu hiện hoàn hảo của khuôn mặt Thiên Chúa đối với con người là Chúa Giêsu. Trong Chúa Giêsu, “Ngài làm cho khuôn mặt của Ngài tỏa sáng trên chúng ta" (TV 67(66), 3); “Ai thấy tôi, là nhìn thấy Cha” (Ga 14,9). Nhưng đồng thời, Chúa Giêsu tạo thành khuôn mặt của con người trong suy tư biểu hiện của khuôn mặt Thiên Chúa. Hình tượng của con người, khuôn mặt mang một giá trị rất quan trọng, vì nó biểu lộ sự tồn tại của họ, biểu lộ sự suy tư lẫn sự hiện diện của Thiên Chúa.

Khuôn mặt theo quan điểm của triết học hiện sinh:

-   Theo Levinas nói về tha nhân chính là khuôn mặt. Khuôn mặt hiện diện sống động, nó tự diễn tả mình. Một khuôn mặt biết nói. Khuôn mặt mời gọi đi vào cuộc đối thoại chân thành với nó. Khuôn mặt của tha nhân mời gọi tôi phải mang lấy trách nhiệm, phải đi vào tương quan ngang bằng với tha nhân, nhìn tha nhân như họ là. Khuôn mặt ấy còn là một mệnh lệnh khiến tôi không thể nào biến tha nhân thành sự vật nhưng là một ngôi vị huyền nhiệm, cao cả. Tuy nhiên, khi đề cao khuôn mặt, Levinas có nguy cơ xây dựng hữu thể học chỉ trên cái tha mà đánh mất cái tôi. Vì thế tác giả đã so sánh khuôn mặt của Levinas và cái nhìn của Sartre để cho mọi người có cái nhìn và quan điểm tròn đầy hơn về tha nhân. Vì chính cái nhìn được thanh luyện, ta mới có thể nhìn chính mình và nhìn khuôn mặt của tha nhân một cách đúng đắn và chân thành.

Vấn đề nhận dạng trên Internet:

-   Tác giả muốn cho mọi người thấy để nhận dạng ra một người trên Internet mà chỉ dựa hoàn toàn vào văn bản. Mọi người có thể tự cho mình những hình dáng của một người nào đó nếu chúng ta muốn giấu mặt hoặc muốn sống trong thế giới ảo khi tạo nên một nickname hoặc một khuôn mặt có thể hoàn toàn chỉ nằm trong trí tưởng tượng.

-   Trên thực tế khi ở trên Internet: tôi có thể không chỉ là “chính mình” nhưng tôi còn có thể đóng nhiều vai trò khác nhau trong những cuộc hội thoại khác nhau. Đây được gọi là đa vị trí. Lúc này bạn có thể ví như một Tôn Ngộ Không có phép phân thân, cùng một lúc bạn đóng rất nhiều vai trong sân khấu “ảo”.

Sự biến đổi của cảnh quan: Ảo thực

-   Chúng ta có thể thấy rằng sự phát triển của điện thoại di động đã ảnh hưởng sâu sắc đến việc xác định lại mối quan hệ giữa thực và ảo. Điện thoại di động không còn được coi là một công cụ, mà trở thành một kinh nghiệm sống như một bộ phận giả thực sự của cơ thể chúng ta. Điều này được chứng minh bằng thực tế rằng không ai trong chúng ta tưởng tượng được chúng ta đi đâu mà lại không mang theo nó ở bên mình. Nó còn thể hiện một bộ mặt của sự sành điệu và sự phân biệt đẳng cấp như một trang sức đắt tiền.

Chương IV: Đừng làm cho khuôn mặt trở nên xấu xí

Khi được hỏi FB là gì? Tác giả đã đưa ra theo từng cấp độ như sau:

-   Ở cấp độ công nghệ: nó là một ứng dụng, một phần mềm xã hội.

-   Ở cấp độ vật chất: nó là một album.

-   Ở cấp độ chức năng: nó là một hệ thống để khôi phục, kích hoạt và duy trì liên lạc.

Tính đến ngày 31/12/2019 lượng người dùng FB là 350 triệu/ 7.7 tỉ người và tại Việt Nam là 58/96 triệu người. Và cũng với thống kê tác giả đã đưa ra một câu hỏi cho những người dùng FB: Bạn dùng FB để làm gì? Và cũng không quá ngạc nhiên tác giả đã nhận được rất nhiều câu trả lời khác nhau. Tuy nhiên, có thể thấy rằng phần đông người sử dụng không hề biết đến những hướng dẫn sử dụng. Cho nên tác giả mới đặt tiêu đề của chương này là như vậy. Đến đây, chắc một số bạn sẽ hỏi rằng: Bằng cách nào FB có thể xem như là đại diện cho bộ mặt của tôi được đều là mối liên hệ giữa khuôn mặt và căn tính của tôi trên Internet? Với quan điểm nhân học thì FB tạo nên một khoảng khắc hiệu quả của việc tự xây dựng cho chính bản thân bạn thông qua loại hình hoạt động: (1) tự đại diện cho chính nó (ảnh đại diện); (2) tự thuật của riêng tôi (hồ sơ); (3) các câu chuyện được chia sẻ với bạn bè. Điều đáng ngạc nhiên đây là thông thường là những thứ vốn được bảo vệ cẩn thận, riêng tư giờ lại chuyển sang công khai.

Còn các bạn trẻ thì sao? Những người có thể nói là “ăn FB, chơi FB, ngủ cũng FB”, các bạn đã xây dựng khuôn mặt của mình thế nào trên mạng xã hội? Ngày càng đẹp càng xinh, hay càng trở nên xấu xí thật sự? Những hệ lụy đau thương mà rất nhiều người sử dụng vẫn không hề biết đến, nó tồi tệ trong ánh nhìn làm cho khuôn mặt đại diện của con người của bạn ngày càng xấu đi một cách tồi tệ trong ánh nhìn của người khác mà bạn chẳng hay biết. Ông bà xưa rất chí phải, trước khi ra đường phải soi gương, trước khi hành động cần suy nghĩ thấu đáo. Câu nói bất hủ vẫn không thừa “đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng”.

Chương V: Facebook: khuôn mặt của chính tôi.

Hiện nay xã hội đang ngày càng phát triển đặc biệt là công nghệ. Nên vấn đề an ninh mạng và bảo mật đang được yêu cầu khắt khe tại mọi quốc gia. Các hệ thống nhận dạng qua khuôn mặt cùng với những thuật toán càng ngày độ chính xác càng cao. Bài toán nhận dạng khuôn mặt là một bài toán hấp dẫn, không giới hạn giải pháp sử dụng, vận dụng linh hoạt kiến thức trong nhiều lĩnh vực. Một số lĩnh vực ứng dụng và phát triển như nhận dạng đối tượng giúp cơ quan chức năng quản lý, hệ thống camera quan sát, theo dõi và bảo vệ, điều khiển ra vào ... Với những điều trên ta có thể thấy khuôn mặt của chúng ta rất quan trọng để xác định ta với tất cả, để khẳng định bạn là bạn chứ không là một ai khác.

Facebook là con dao 2 lưỡi, nó vừa tốt vừa không tốt. Nhưng bản chất của FB không xấu, xấu hay không là ở chỗ chúng ta làm gì trên đó. Vì vậy, chúng ta cần phải biết cách sử dụng nó cho đúng. Vì thế, để sử dụng FB cho đúng thì bạn cần đảm bảo vài điểm cơ bản sau: (1) thời gian sử dụng vừa phải; (2) lưu ý những thể hiện trên mạng; (3) tận dụng cái tốt nhất của FB. Tác giả cũng đưa ra cho chúng ta một vài kinh nghiệm cá nhân:

-   Đừng viết những lời trách móc hay xả giận trên status.

-   Hạn chế cập nhật vị trí hay check-in tức thời.

-   Hạn chế đăng hình ảnh bản thân và người thân lên Facebook.

Trong chương này tác giả còn nói đến một phần riêng là về của sở Johari nó là một mô hình giao tiếp dùng để tăng cường hiểu biết giữa từng cá nhân hoặc cá nhân với tập thể. Mô hình này được xây dựng từ những năm 50 và nó gồm 2 ý chính: (1) các cá nhân có thể xây dựng niềm tin lẫn nhau bằng cách tiết lộ thông tin về bản thân; (2) họ có thể tự học và hiểu thêm về mình và hiểu về những vấn đề bản thân mình chính từ những phản hồi của người khác.

Chương VI: Hãy biến nó trở thành nơi đáng sống

Thế nào là nơi đáng sống? Ta có thể nói nôm na rằng một nơi đáng sống là nơi đó con người cảm thấy mình sống tốt, sống thuận lợi và luôn nhận được sự hỗ trợ để phát triển về kinh tế, chính trị, an sinh xã hội và đạo đức. Nhưng để trước khi sống tốt chúng ta phải biết cách sống đúng. Và để làm được như vậy ta phải được giáo dục để biết cách sử dụng và kiểm soát nó:

-   Hướng dẫn mọi người cách sử dụng đúng FB.

-   Chỉ cho mọi người biết về sự nguy hiểm khi phát ngôn trên mạng.

-   Hướng dẫn cho mọi người cách bảo vệ thông tin cá nhân.

Về phần mình, những người trưởng thành, chúng ta sử dụng nó thế nào? Và làm sao để biến nó thành nơi đáng sống?

Kết luận.

Bạn thân mến, chúng ta có thể mượn lời của ĐTC Phanxicô trong tông huấn Christus Vivit để nói rằng:

-   Môi trường kỹ thuật số ngày nay chúng là một công viên ở đó như người trẻ dành nhiều thì giờ và gặp gỡ nhau một cách dễ dàng, ngay cả khi mọi người không có quyền truy cập giống nhau, đặc biệt là ở một số nơi trên thế giới. Trong mọi trường hợp, chúng là một cơ hội phi thường để đối thoại, gặp gỡ và trao đổi giữa con người cùng truy cập tin tức và kiến thức. Ngoài ra, môi trường kỹ thuật số là bối cảnh của việc tham gia chính trị xã hội và quyền công dân tích cực. Nó có thể tạo điều kiện cho một luồng thông tin độc lập có khả năng bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất một cách hiệu quả nhất bằng cách tiết lộ các vi phạm quyền lợi của họ (87).

-   Tuy nhiên, nó cũng mạng lại những mặt trái ẩn giấu phía sau màn hình ảo với nhiều rủi ro, “môi trường kỹ thuật số cũng là một không gian của cô đơn, thao túng, bóc lột và bạo lực. Các phương tiện truyền thông kỹ thuật số có thể khiến mọi người có nguy cơ bị lệ thuộc, cô lập và mất liên lạc dần dần với thực tại cụ thể, do đó cản trở sự phát triển của các mối liên hệ thật sự giữa các cá nhân. Các hình thức bạo lực mới đang lan truyền qua các phương tiện truyền thông xã hội, chẳng hạn như bôi nhọ trên mạng; mạng cũng là một kênh để phân phát tài liệu khiêu dâm và khai thác con người cho mục đích tình dục hoặc qua các trò may rủi” (88).

(Chủng sinh Vinh Sơn Ngô Minh Sang)